Sanılanın aksine Budizm bir din değildir; bir tanrı inancı yoktur. Bana göre Budizm yalnızca düşünsel bir sistem değil, eylemleri de içeren bir pratikler bütünü olarak tanımlanabilir.
Buda’nın hakikati anlatış biçimi, yaşamın yasalarını ve tüm varoluşun bilgeliğini aktarması “Buda Dharma” olarak adlandırılır. Dharma hep vardı; ama benim bu yazıda değineceğim, Buda’nın bu hakikati anlatma şekli; araçları, teknikleri ve pratikleriyle birlikte.
Belirsizlikler hayatımızı kuşattığında, ya şikâyet ederek kalakalırız, şikayetten eyleme geçemeyiz ya da “belirli” sandıklarımıza tutunarak harekete geçeriz. Belirsizliğe tahammül edemediğimizde, onu ortadan kaldırmak için mücadeleye başlarız. Ancak bazen çabalarımız yeni sıkışmalar yaratır.
Bu yolculukta bana rehberlik eden Budist felsefe ve onun basit ama pratik etmedikçe kolay olmayan araçlarından bahsetmek istiyorum. Buda, bu değerli öğretisini sade ve sistemli biçimde aktarmış.
🧘♀️Budizm, Türkçe’ye genellikle “Dört Yüce Gerçek” ya da “Dört Asil Hakikat” olarak çevrilen Brahmavihara kavramıyla başlar, bu gerçekler:
1. Dukkha – Istırabın Varlığı
Istırap hayatın ayrılmaz bir parçasıdır. Doğum, yaşlanma, hastalık, ölüm; sevdiklerimizden ayrı kalmak, sevmediklerimizle birlikte olmak, istediğimize ulaşamamak ya da ulaştığımızın kalıcı olmaması… Hepsi acıdır. Belirsizlik de bir ıstıraptır.
2. Samudaya – Istırabın Nedeni
Istırabın bir nedeni vardır: Arzu, öfke ve cehalet. Arzu ve öfkeyi tanımak kolaydır; ama cehalet, benlik algımızla ilgilidir. Kendini yalnızca bedeni, duyguları ya da düşünceleriyle tanımlayan, evrenle birliğini ve sonsuz doğasını fark edemeyen insan, bu dar benlik algısına tutunur. Bu tutunma cehaletin ta kendisidir.
3. Nirodha – Istırabın Sona Ermesi
Bu harika bir haberdir: Istırap sona erebilir. Eğer nedenlerini ortadan kaldırabilirsek, ıstırap da ortadan kalkacaktır. Bu, umudun ve dönüşümün kapısıdır.
4. Marga – Istırabın Sonuna Götüren Yol
Istırabın son bulması için yürünmesi gereken bir yol vardır: Sekiz Katmanlı Asil Yol.
⸻
☸️ Bu yol, sekiz kollu Dharma çarkı ile simgelenir:
1. Doğru Görüş
2. Doğru Niyet
3. Doğru Konuşma
4. Doğru Davranış
5. Doğru Geçim
6. Doğru Çaba
7. Doğru Farkındalık
8. Doğru Konsantrasyon
Bu sekiz kolun her biri diğerini destekler. Çarkın dönmesi için hepsi birden gereklidir ve tam bir farkındalık gerektirir. Birinin yokluğu sistemi bozar.
❓Doğru konuşma yalan söylememek midir? Yoksa içten ve açık olmak mı? Apaçık konuşmak bazen şiddet olabilir mi? Merhamet adına hakikati saklamak doğru konuşma sayılır mı?
❓Doğru davranış, kişinin ailesini ve kendini ihmal etmesine neden oluyorsa bu hâl “doğru çaba”yı içerir mi?
❓Doğru geçim kaynağı olmadan, doğru niyetle yapılan eylemler yeterli olur mu?
❓Doğru konsantrasyona sahip olmadan davranışı doğru gerçekleştirmek mümkün müdür?
Bu sorular bize gösterir ki çarkın her kolu diğerini besler; biri eksikse, bütün döngü sekteye uğrar.
Belirsizlik içinde bu çarkı dengeyle çevirebilmek, Dukkha’nın doğasına daha şefkatle yaklaşmamızı sağlar. Bu farkındalık, hayattaki dalgalara karşı bizi daha esnek kılar.
⸻
🔆Dharma’nın Üç (ve Dördüncü) Mührü
Budist öğretiye göre yaşam yolunda, her şeyde görebileceğimiz üç mühür (işaret) vardır. Bu mühürleri görmek, hayata dair kavrayışımızı kökünden dönüştürür:
1. Dukkha – Istırabın Varlığı
2. Anicca – Geçicilik
Kalıcı hiçbir şey yoktur. Bir araya gelen her şey bir gün dağılacaktır. İsteklerle gelen ıstırabın sebebini ve aynı zamanda çözümü de bu mühürdedir. Belirsizliği acı veren bir durum değil de, yaşamın doğası olarak görmeye başladığımızda, dönüşüm de başlar. Anicca bize aynı zamanda umut da taşır: Belirli sandığımız şeylerin değişebileceğini ve aynı zamanda belirsiz sandıklarımızın bir anda hale yola girmesi olasılığını bu mühürde görürüz.
3. Anatman – Benin Olmayışı
“Ben” dediğimiz şey; beden, duygu, düşünce ve algıların geçici birleşimidir. Hepsinin sürekli değiştiğini fark ettiğimizde, aslında değişmeyen sabit bir “ben”in olmadığını idrak ederiz. Tutunduğumuz “ben” algısı da geçicidir.
‘Ben mutsuzum’ dediğimizde, “ben” dediğimiz şey ne tam olarak bedenimiz, ne tam olarak duygumuz, ne de bir düşüncedir. Buda, bu beş unsurun geçici biraradalığını göstererek der ki;
“Bunlar benim değildir,
Ben bunlar değilim,
Bunlar ‘benim benliğim’ değildir.”
Bazı öğretilerde dördüncü mühür olarak kabul edilen Nirvana – Özgürleşme
Bu üç mühürle yüzleşmek bizi Nirvana’ya, yani özgürlüğe götürebilir. Nirvana, ıstırabın sona erdiği ve tutunmanın çözüldüğü haldir.
⸻
🕉️Belirsizliğe düştüğümüzde, Dharma’nın mühürleri bize hatırlatır:
• Anicca: Bu da geçecek.
• Anatman: Bunu yaşayan kim?
• Dukkha: Burası samsara’dır. Bu samsarada ıstırap vardır. Ama bu ıstırapla ne yaptığım benim seçimim.
🔆Istırapla ne yapacağımız bizim pratiğimizdir. Duyguları değiştirmek kolay olmayabilir; ama duyguların ürettiği düşüncelerle ilişkimiz, eylem seçimlerimiz bizim elimizdedir. Eğer tutsak değilsek.
Bazen “ben” diye tanımladığımız yapılar bizi tutsak eder: Bir rol, bir kimlik, bir alışkanlık, bir eşya… Birinin annesi olmak, başarılı bir çalışan olmak ya da sevdiklerimizin yanımızda kalması için evet’lere tutsak olmak. Bazen onsuz uyanamıyorum dediğimiz bir kahveye bile tutsak oluruz.
Doğruları bilmek yetmez, onları uygulamak zor gelebilir. Pratik yapan kişi gözlemlemeyi öğrenir, cesaretini büyütür. Şiddetsizliği, durmayı, şefkatle harekete geçmeyi, teslimiyeti de…
Belirsizliğin içinde durabilmek, belirli olana yaslanarak bilgelik ve cesaretle yürüyebilmek, sadece bilgiyi değil sonsuz nezaketi ve dengeyi de gözetmek ancak pratikle mümkün hale gelir.
🌸 Sen de belirsizlikle karşılaştığında, belki bir nefes alıp durabilirsin.
🌸 Bir şey yapmadan önce izleyebilirsin.
🌸 Budanın sekiz kollu çarkı sana bir pusula olabilir.
🌸 Ve her şeyin gelip geçici olduğunu hatırlamak…
🌸 Bu sade bilgi, bazen en güçlü şifa olabilir.
Hande Kumrulu